Van'ın Tarihi ve Tarihçesi
Van Anadolu'nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli akarsuları bol iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir. Bu yüzden tarihin eski çağlarından beri birçok medeniyetin hâkim olduğu bir yer olmuştur.
Arkeolojik araştırmalara göre Van ili yazılı tarih öncesi dönemleri M.Ö. 5000-3000 yılları Kalkolitik dönem başlarına kadar uzanmaktadır. M.Ö. 2000 yılında bu bölgede ilk olarak devlet kuranlar Hurrilerdir. Daha sonra Hurrilerin bölgedeki devamı olan yerli kavimler tarafından M.Ö. 900 yıllarında başkentleri Tuşba ( VAN) olan Urartu devleti kurulmuştur. Urartular M.Ö. 612 yılına kadar Van Bölgesinde güneyde yukarı Mezopotamya'ya kadar uzanan topraklarda hüküm sürmüşlerdir. M.Ö. IX. Yüzyılda Kral Sarduri tarafından Van kalesi yaptırılmıştır. M.Ö. VII. Yüzyıl başlarında Mezopotamya'dan Anadolu'ya akınlar düzenleyen Asurlular Van kalesini ele geçirince Urartular Tuşba yakınlarında Rusahinili (Toprakkale) şehrini kurarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. M.Ö. 612 yılında Anadolu'ya gelen Medler büyük Urartu Krallığı'na son vermişlerdir.
Yerleşik bir nizam kuramayan Med Krallığı Persler'e yenilip yıkılınca Van ve yöresi M.Ö. 332 yılına kadar Pers M.Ö. 129 yılına kadar Büyük İskender'in doğu seferinden sonra Makedonyalılar ve M.Ö. 88 yılına kadar da Partların egemenliğinde kalmıştır.
Tarihi dönem içerisinde Van ve yöresi Romalılar ile Sasaniler arasında çatışma sebebi olmuştur. M.S. 395 yılına kadar Sasani sonra da Bizans egemenliğinde kalmıştır.
Hz. Osman zamanında Bizans'ı bozguna uğratan Müslüman orduları 644 yılında Van ve yöresini ele geçirmiş bu hâkimiyet Emevi ve Abbasi devletleri tarafından da sürdürülmüştür. Eskiden beri Van bölgesinde yaşayan Ermeni azınlığı kısa bir süre Van çevresinde bir krallık kurmuş ve İslam İmparatorluğu'na tabi olmuşlardır. Hıristiyan sanatının mühim bir eseri olan Akdamar Kilisesi aynı adı taşıyan Ada üzerinde Kral Gagik tarafından 915-921 yılları arasında yaptırılmıştır.
Çağrı Bey döneminde Anadolu'ya keşif amaçlı yapılan seferler 1071 Malazgirt zaferiyle neticelenmiş Van ve çevresi Büyük Selçukluların egemenliğine girmiştir. Büyük Selçuklulardan sonra bir süre Eyyubi egemenliğinde kalan şehir 1230 yılında Karakoyunluların hâkimiyetine girmiştir. Bu tarihlerde eski Van şehrinde bulunan Ulu cami Karakoyunlu Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Karakoyunluların Uzun Hasan'a mağlup olmalarıyla Van ve havalisi Akkoyunluların eline geçmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde Safevi Devleti'ni yenen Osmanlı orduları 1458'de Van'ı fethetti ve bu fetih 1555 yılında yapılan Amasya Antlaşması ile kesinlik kazanmıştır. Van Beyler Beyliği'ne atanan Hüsrev Paşa ve Kayaçelebizade Koçi Bey kendi adlarını taşıyan birer cami yaptırmışlardır. Aynı dönemlerde "Kitap-ı Lugat-ı Vankulu" adlı eser Vankulu Mehmet Efendi tarafından hazırlanmıştır.
XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra Van'da ekonomik bakımdan güçlü olan Ermeniler ihtilal cemiyetleri kurarak Rusların da desteğiyle silahlanmaya başlamış 1915'te birçok kaza ve köyde katliama girmişlerdir. Aynı yıl Van'ı istila eden Ruslar Ermenileri destekleyerek şehri ateşe vermiş ve Osmanlı ahalisi şehri boşaltmak zorunda kalmıştır. 1918 yılında Van yakılıp yıkılarak büyük oranda nüfus kaybına uğradığından bugünkü yerinde yeniden kurulmuştur.
Başlayan Türk harekâtı karşısında işgal ettikleri topraklardan çekilen Ruslar ve Ermeniler doğudaki aşiretlerin de desteğiyle tamamen Anadolu'dan çıkarılmış ve Türk ordusu 2 Nisan 1918' de Van'a girerek şehri kurtarmıştır. 16 Mart 1921' de imzalanan Moskova antlaşması ile Ruslar Van ve Bitlis'e ait isteklerinden vazgeçmişlerdir. 29 Ekim 1923'te Vilayet merkezi olan Van'da Devlet ve Belediye tarafından alt yapı çalışmaları başlatılmış savaştan yakılıp yıkılan şehir yeniden inşa edilmiştir.
Van İsminin Kaynağı
Bu konudaki bilgiler tam olarak açıklığa kavuşturulmamış ve bu bilgiler rivayetlerden öteye gidememiştir. Evliya Çelebi "Seyahatnamesinde Büyük İskender'in Van Kalesi'ndeki Vank adlı bir mabetten esinlenerek buraya Van adını verdiğini söylemektedir. Bir rivayete göre de şehri genişletilip güzelleştiren VAN isimli şahsın adından dolayı şehre bu ismi verilmiştir.
Bu konuda akla en yatkın görüş ise Urartuca Biane veya Viane'den çıkmış olduğudur. Çünkü Urartulular kendilerine Bianili demişler ve Urartuların hâkim devrinde Biane adı altında birçok şehir ve insan topluluğu Van şehrinde toplanmıştır.
İLÇELER
Edremit
Edremit, Van İl Merkezi'ne bağlı bucak iken 1990 yılında ilçe olmuştur. Doğusunda Van Merkez köyleri ve Gürpınar İlçesi, batısında Van Gölü ve Gevaş İlçesi, güneyinde Gürpınar ve Gevaş İlçeleri, kuzeyinde ise Van Gölü bulunmaktadır. Yüzölçümü 600 km2, deniz seviyesinden 1846 metre yüksekliktedir. İlçe; Van Merkez sınırından başlayıp Gevaş İlçesi sınırına kadar Van Gölü kıyı şeridi boyunca uzanan bir yerleşime sahip olup, İl Merkezi'ne 18 km mesafededir.
12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile Van merkez ilçesi olmuştur.
İpekyolu
12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile Van merkez ilçesinin ikiye bölünmesi sonucu ilçe olmuştur. İlçemizin 51 mahallesi bulunmaktadır.
Yüzölçümü : 52.915.207. m2.
Nüfusu : 274.902
Tarihi ve Turistik Bilgiler : Van kalesi, Van gölünün bir kısmı, yukarı ve aşağı anzaf kaleleri ve semiramis (şamran) sulama kanalı.
Tuşba
12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile Van merkez ilçesinin ikiye bölünmesi sonucu ilçe olmuştur. Nüfus bakımından Van'ın en büyük 3. ilçesi unvanını alan Tuşba aynı zamanda Van'ın eski adıdır. İlçenin 67 mahallesi bulunmaktadır.
Nüfusu : 138.123.000
Yüz ölçümü : 1427 m2
Bahçesaray
Siirt İli Pervari İlçesi'ne bağlı Nahiye (bucak) iken 1964 yılında Van İli Gevaş İlçesi'ne bağlanmış, 1988 yılında ilçe olmuştur. 474 km2 yüzölçümüne sahip, deniz seviyesinden 1670 metre yüksekliğinde, İl Merkezi'ne 110 km uzaklıkta, çetin arazi ve tabiat şartlarına sahip etrafı sarp, yüksek dağ ve tepelerle çevrili dar bir alanda bulunmaktadır. Doğuda Çatak, batıda Hizan, kuzeyde Gevaş, güneyde Pervari ilçesi bulunmaktadır.
Başkale
Eski ismi Elbak olan Başkale İlçemiz 1910 yılında Van İline bağlı olan Hakkari Sancağının merkezi iken, Cumhuriyet idaresi ilanından sonra Başkale ismini alarak, bu müteakiben ilçe teşkilatı kurulmuştur. İlçe Urartuların, Selçukluların, Osmanlıların yerleşimine sahne olmuş, Rusların desteği ile 2 Aralık 1915 tarihinden itibaren yaklaşık 3 yıl Ermeniler'in işgalinde kaldıktan sonra 2 Nisan 1918'de ordu ve milis kuvvetlerin kazandığı zafer sonucu yeniden vatan topraklarına katılmıştır. İlçe Van İl'inin güneydoğusunda, İspiriz Dağı eteklerinde kurulmuş, İran sınırına 20 km, Van İl'ine 112 km mesafede bulunmaktadır. Kuzeyinde Özalp İlçesi, güneyinde Hakkâri İli, batısında Gürpınar İlçesi, doğusunda ise İran Devleti toprakları ile çevrilidir. Yüzölçümü 2599 km², deniz seviyesinden yüksekliği 2460 metredir. Zap Suyu ve Karasu Başkale ilçemizin önemli nehirleri olup, bu iki nehir Hakkâri İli sınırlarında birleşerek Irak Devleti topraklarına uzanmaktadır.
Çaldıran
1987 yılında ilçe oldu. Muradiye Şelalesi ilçeye yakındır. Çaldıran Ovası üzerine kurulmuş, denizden yüksekliği 2050 metredir. Van il merkezine uzaklığı 113 km dir. Çaldıran, Avrupa'dan gelip İran'a uzanan transit yol üzerinde bulunmaktadır.
Çatak
1935 yılında ilçe olmuş, doğusu Gürpınar, batısı Bahçesaray ve Pervari, güneyi Beytüşşebap, kuzeyi Gevaş ilçesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 2.200 km² olup, İl Merkezi'ne 86 km mesafededir.
Erciş
1071'de Türkler'in Anadolu'ya gelişi ile birlikte şimdiki Çelebibağı Kasabası'nın bulunduğu yer ilçenin ilk yerleşim yeri olarak kullanılmaya başlanmış, Van Gölü'nün yükselmesi üzerine ilçe şu andaki merkezin bulunduğu yere taşınmıştır. İlçe sırasıyla Selçuklu, Karakoyunlu Devleti, Eyyubiler ve Osmanlı Devleti'nin hükümranlığına geçmiştir. 1914 yılında Rus işgaline uğrayan ilçe 1 Nisan 1918 yılında düşman işgalinden kurtarılarak vatan topraklarına katılmıştır. Yüzölçümü 2.115 km2, İl Merkezi'ne uzaklığı 100 km'dir. Doğusunda Muradiye, batısında Adilcevaz ve Patnos, kuzeyinde Diyadin ve güneyinde Van Gölü ile çevrilidir.
Gevaş
Gevaş ilçemizin tarihi geçmişi M.Ö.5 bin yıllarına dayanmaktadır. 1054 tarihine kadar çeşitli topluluk ve kavimlerin yerleşik olduğu Gevaş 1054 yılında Selçukluların egemenliğine girmiş, 1071 yılında Malazgirt zaferi sonrası bir Türk şehri olmuştur. Van Sancağına bağlı nahiye olarak varlığını devam ettirmiştir. 1914 yılında Doğu Anadolu'da başlayan Rus ve Ermeni işgaline uğramış, 31 Mart 1918 tarihinde Rus işgalinden kurtarılmıştır. Gevaş ilçemizin tarihi geçmişi M.Ö.5 bin yıllarına dayanmaktadır. 1054 tarihine kadar çeşitli topluluk ve kavimlerin yerleşik olduğu Gevaş 1054 yılında Selçukluların egemenliğine girmiş, 1071 yılında Malazgirt zaferi sonrası bir Türk şehri olmuştur. Van Sancağına bağlı nahiye olarak varlığını devam ettirmiştir. 1914 yılında Doğu Anadolu'da başlayan Rus ve Ermeni işgaline uğramış, 31 Mart 1918 tarihinde Rus işgalinden kurtarılmıştır.
Gürpınar
Birçok medeniyete sahne olan Gürpınar ilçemiz 1514 yılında Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Meydan Muharebesi sonrasında Safeviler'den alınmış, 1914 yılında başlayan Rus ve Ermeni işgalinden 1 Nisan 1918 tarihinde kurtarılarak yeniden vatan topraklarına katılmış, 1936 yılında ilçe olmuştur. Doğusunda Başkale, batısında Gevaş, kuzeyinde Van İl merkezi ile Özalp İlçesi, güneyinde Hakkâri İli ile çevrilidir. İl merkezine uzaklığı 22 km mesafede 4.063 km2 yüzölçümü ile coğrafi alan olarak Türkiye'nin en büyük ilçesidir. Kocaeli ve Rize illerimizden alan olarak daha büyüktür
Muradiye
1071 Malazgirt Zaferi'nden sonra bölgenin yoğun bir şekilde Selçuklu Türklerinin de yerleşimine uğradığı görülmektedir. 1514 tarihinde Yavuz Sultan Selim Han'ın Safevi Şah İsmail'i Çaldıran'da büyük bir zafer sonucu mağlup etmesinden sonra bölge tamamıyla Osmanlı Türklerinin hâkimiyetine geçmiştir. 1639'da İran ile imzalanan Kasr-ı Şirin anlaşmasıyla Türk – İran sınırı bugünkü kesin şeklini almıştır. 1895 yılından sonra bölgedeki Ermenilerin tahrik ve saldırılarına maruz kalmış, 1914 Rus işgali ile bu durum çoğalarak devam etmiştir. 2 Nisan 1918'de Rusların bölgeden çekilmeleri ve bölgeye Türk Ordusu'nun gelerek Ermeni mezalimine son vermesi sonucu ilçe yeniden huzur ve barış içerisinde yaşama imkanına kavuşmuştur. Muradiye Cumhuriyet'e kadar Kandahar ve Bargiri adıyla iki yerleşim birimi olarak anılırken, Cumhuriyet'ten sonra birleştirilerek Muradiye adını almıştır. 1914 yılından bu yana ilçelik vasfını muhafaza etmektedir. Güneyinde Van Merkez İlçesi ve Van Gölü, güneydoğusunda Özalp İlçesi, kuzeyinde Çaldıran İlçesi, batısında Van Gölü ve Erciş İlçesi bulunmaktadır. Yüzölçümü 1.087 km2'dir. Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 1700 metre, İl Merkezi'ne uzaklığı 82 km'dir
Özalp
Özalp İlçesi 1869 yılında Mahmudiye adıyla bugünkü Saray İlçe Merkezi'nde kurulmuştur. 1948 yılında ilçe merkezi bugünkü yerinde Özalp adıyla yeniden oluşturulmuştur. İlçe merkezinin eski adı ise şimdi mahalle olan Kargali'dir.
Doğuda İran Devleti ile Saray İlçesi, batıda Van İl Merkezi, kuzeyde Muradiye ve Özalp İlçesi 1869 yılında Mahmudiye adıyla bugünkü Saray İlçe Merkezi'nde kurulmuştur. 1948 yılında ilçe merkezi bugünkü yerinde Özalp adıyla yeniden oluşturulmuştur. İlçe merkezinin eski adı ise şimdi mahalle olan Kargali'dir.
Saray
Bugünkü Saray İlçesi 1869 yılında Mahmudiye adıyla kurulmuş, 1948 tarihinden sonra Özalp İlçesi'ne bağlı bucak merkezi olarak kalmıştır. 1990 tarihinde ilçe olmuştur. İlçe Merkezi Saray Ovası'nın yukarı kısmında kurulmuştur. Doğusunda bulunan dağlar İran Devleti ile sınır oluşturmaktadır. Yüzölçümü 1.334 km2'dir. Kuzeyi Çaldıran İlçesi, kuzeybatısı Özalp İlçesi, güneybatısı Van İl Merkezi, güneyi Gürpınar İlçesi ile sınırdır. İl Merkezi'ne 75 km mesafededir.
