(Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) Türkiye’nin de dâhil olduğu, NATO’nun FINAS (Flight in Non-Segregated Air Space- Ayrılmamış Hava Sahalarında Uçuş) programı ile kendilerine üye olan ülkelerin birbirlerinin askeri hava sahasında emniyetli bir şekilde operasyon yapabilmeleri amaçlanmıştır. Bu grup altında geliştirme çalışmaları şunlardır:

•STANAG 4671

•STANAG 4702

•STANAG 4703

STANAG 4671, ayrılmamış hava sahasında operasyon yapabilecek maksimum kalkış ağırlığı 150 kg - 20.000 kg arasındaki sabit kanatlı İHA’lara yönelik uçuşa elverişlilik gereksinimlerini kapsamaktadır. STANAG 4702, ayrılmamış hava sahasında operasyon yapabilecek maksimum kalkış ağırlığı 150 kg ile 3.175 kg arasındaki döner kanat İHA’lara yönelik uçuşa elverişlilik gereksinimlerini kapsamaktadır. STANAG 4703, ayrılmamış hava sahasında operasyon yapabilecek maksimum kalkış ağırlığı 150 kg altındaki sabit kanat İHA’lara yönelik uçuşa elverişlilik gereksinimlerini kapsamaktadır. ​

İHA sistemlerinin ayrılmamış hava sahasına saydam ve emniyetli entegrasyonunda İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ayrılmamış Hava Sahasına Entegrasyonu ile İlgili Mevzuatların Değerlendirilmesi standartların geliştirilmesi ile ilgili önde gelen iki çalışma grubu vardır. Bunlar:

• EUROCAE WG-73 (Avrupa) 

• RTCA SC-203 (ABD) EUROCAE

1963 yılından beri havacılık alanında teknik standartların geliştirilmesi için performans özelliklerini içeren referans dokümanlar geliştirmektedir. Bu dokümanlar havacılık alanındaki paydaşlarda yardımcı referans doküman olarak kullanılmaktadır. Ayrıca gelecekteki ihtiyaçlara uygun çalışma grupları oluşturmuştur. Bu gruplar arasında, İHA sistemleri ile ilgili olanı WG-73 çalışma grubudur . RTCA SC-228 komitesi ise İHA sistemleri için minimum operasyonel performans standartları (MOPS- Minimum Operational Performance Standards) geliştirme çalışmaları yürütmektedir. Türkiye’nin de temsilcilerinin bulunduğu komitenin çalışmaları iki alanda yoğunlaşmıştır. Bunlar: 

• Algıla ve Sakın (DAA – Detect and Avoid) Sistemleri 

• Kontrol ve Haberleşme (C2- Control and Communication) Veri Linkleri

Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) tarafından geliştirilen UTM (İHA Trafik Yönetimi-UAS Traffic Management) kavramı, İHA sistemlerinin düşük irtifalardaki (500 ft altında) emniyetli ve verimli uçuşların sağlanması amacıyla oluşturulmuştur. Günümüzde İHA sistemleri kargo/ürün teslimatı, arama kurtarma, tarımsal izleme, altyapı gözlemleme vb. gibi sivil amaçlı birçok uygulamada kullanıldığı görülmektedir. Düşük irtifalarda İHA sistemlerinin emniyetli uçuş operasyonlarına yönelik bir yapı mevcut olmadığından geliştirilen UTM kavramı ile NASA, İHA sistemlerinin düşük irtifalardaki uçuş operasyonları için hava sahası tasarımı, dinamik coğrafi modelleme, tıkanıklık yönetimi ve maniadan kaçınma gibi konularda önemli araştırmalar yapmaktadır.

Amerika Ulusal Havacılık Dairesi FAA; hava sahasının kapasite ve verimliliğinin artırılması, çevresel etkilerini azaltarak emniyetin sağlanması için konsept ve program geliştirme çalışmalarını NextGen programı kapsamında yürütmektedir. NextGen programının amacı hava trafik operasyonlarının emniyet, güvenlik, kapasite ve verimliliğin önemli derecede artırılması ve bunu yaparak ülkenin ekonomik refahının gelişmesidir.

NASA UTM Kavramı İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ayrılmamış Hava Sahasına Entegrasyonu ile İlgili Mevzuatların Değerlendirilmesini sağlamaktır. NextGen programı dâhilinde, gelecek hava yönetimi sisteminin noktadan noktaya uçuşlara (planlanmış, düzensiz olarak planlanmış ve zamanlanmamış) ek olarak noktadan noktaya olmayan yeni tipteki operasyonlara da (İHA sistemleri ve uzay araçları vb. ) izin vereceği tahmin edilmektedir.

SESAR girişimine göre, İHA sistemlerinin ayrılmamış hava sahasına emniyetli entegrasyonunda ilk aşama haberleşme, seyrüsefer ve algıla sakın vb. gibi sistemler için temel gerekliliklerin belirlenmesidir. İkinci aşama ise gelecek ATM sürecinde İHA pilotları, kontrolörler ve diğer hava sahası kullanıcıları arasındaki sorumluluk ve rollerin tanımlanmasıdır. Son olarak, İHA sistemlerinin normal operasyonlarındaki uçuş fazlarının analizi için gerekli yüksek seviyeli arayüzlerin kurulumunu içermektedir. İHA sistemlerinin uçuş operasyonları için kural ve gereklilikler SESAR’ın ATM konsepti içerisinde tanımlanmıştır. Buna göre, kendine özgü kural ve gereklilikleri olan ayrılmamış hava sahası iki kısma ayrılmıştır. Bunlar:

• Kontrollü (Managed) Hava Sahası 

• Kontrolsüz (Unmanaged) Hava Sahası 

Kontrolsüz hava sahasındaki İHA operasyonlarında, ATM sistemince ayırma tavsiyesi (separation provision) verilmez, tüm sorumluluk İHA pilotuna bırakılmıştır. Algıla ve sakın sistemleri ayırma işlevini otonom şekilde yerine getiren sistemlerden biridir. Herhangi bir haberleşme linki kaybında emniyet seviyesini artırıcı başka seçeneklerde kontrolsüz hava sahasında düşünülmelidir. Kontrollü hava sahasında ise Hava Seyrüsefer Hizmet Sağlayıcı (ANSP- Air Navigation Service Provider) veya kontrolörler tarafından ayrıma tavsiyesinde bulunulmaktadır. Burada dikkat edilecek husus, kontrolör-İHA pilotu arasındaki haberleşme linkidir. Ayrıca kontrolör ile İHA pilotu arasındaki haberleşmesinin insanlı hava araçlarında olduğu gibi benzer performanslara sahip olması beklenmektedir.

SESAR, operasyonel sorun ve kısıtlamaların nasıl çözüme ulaşacağı konusunda net bir bakış açısı sunarak, entegrasyon konusundaki genel gereklilikleri üç başlık altında şu şekilde sıralamıştır: 

 Genel Gereksinimler 

• İHA sistemleri mevcut ve gelecekteki düzenleme ve prosedürlere uymak zorundadır.

• İHA operasyonları diğer kullanıcıların emniyet riskini artırmamalıdır. 

• İHA sistemleri entegrasyonu diğer kullanıcılara ekstra ekipman gerekliliği getirmemelidir. 

• Mümkün olduğunca İHA sistem operasyonları insanlı hava araçlarına eşit olmalıdır.  

ATM Entegrasyonu Gereksinimleri 

• İHA sistemlerinin ATM entegrasyonu, hava sahasındaki diğer mevcut kullanıcılara önemli bir etkide bulunmamalıdır.

• İHA sistemlerine hava trafik hizmetlerinin sunulmasında kontrolörler şeffaf şekilde uyumlaştırılmalıdır. 

• İHA sistemleri hava trafik kontrol kural ve prosedürlerine, insanlı hava araçlarında olduğu gibi uymalıdır.

• İHA sistemleri operasyon gerçekleştirecekleri kontrollü/kontrolsüz hava sahasındaki yetenek gerekliliklerine uymalıdır. 

• İHA pilotu haberleşme performansını uzaktan sürekli takip etmelidir. 

 Diğer Gereksinimler

• İHA sistemlerinin ATM entegrasyonunda, mevcut havacılık emniyet seviyesine taviz verilmemeli ve riski artırmamalıdır. 

• İHA sistemleri operasyon yapacakları hava sahasında minimum gerekli ekipmanlara sahip olmalıdır.

• İHA sistemleri ayırma sağlayıcı ve çarpışma önleyici onaylı metotlara sahip olmalıdır.

Küresel sivil havacılığın sürdürülebilir gelişimi için Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO- International Civil Aviation Organization), İHA sistemlerinin ayrılmamış hava sahasına entegrasyonu konusunu önemli bir vizyon olarak görmektedir. Bu İnsansız Hava Aracı Sistemlerinin Ayrılmamış Hava Sahasına Entegrasyonu ile İlgili Mevzuatların Değerlendirilmesi amaçla ICAO, İHA sistemlerinin ATM entegrasyonu sırasında mevcut emniyet seviyesi ve çevresel etkilerinin korunmasına dikkat çekmektedir. ICAO, Havacılık Sistemini Bloklayan/Sınırlayan Güncellemeler (ASBU-Aviation System Block Upgrades) blokları çerçevesinde 2012 ile 2030 yılları arasında uçuşa elverişlilik, sertifikasyon, insan performansı, lisanslandırma ve eğitim, algıla ve sakın sistemleri, hava trafik yönetimi, çevre, emniyet, frekans spektrumu, kumanda ve kontrol, haberleşme vb. gibi konularda zaman çizelgesi belirleyerek adım adım İHA sistemlerinin entegrasyonu ile ilgili konuları çözüme kavuşturmaya çalışmaktadır. Bu adımlar şu şekilde özetlenebilir: 

• B1: İHA sistemlerinin ayrılmamış hava sahalarında uçuş operasyonlarındaki temel prosedürlerinin oluşturulması (2018)

• B2: Algıla ve Sakın (DAA) teknolojilerinin ve C2 link kaybının operasyonel prosedür tanımlamaları (2024)

• B3: İHA sistemlerini diğer insanlı hava araçları gibi gerek ayrılmamış hava sahasında gerekse hava alanlarında operasyon gerçekleştirebilmesi (2030) İHA sistemleri ile ilgili çalışmaların harmonizasyonu ve küresel birlikte çalışabilirliğini sağlamak amacıyla 2014 yılında ICAO bünyesi altında RPAS Panel komitesi kurulmuştur. Diğer taraftan, SESAR ve NextGen gibi programların finanse ettiği daha önce bahsi geçen çalışmalar neticesinde çıkan doküman ve raporları referans alan ICAO, İHA sistemleri ile ilgili 2011 yılında Cir 328 Unmanned Aircraft Systems (UAS) adında rehber doküman yayınlamıştır. Son olarak 2015 yılında Doc 10019 Manual on Remotely Piloted Aircraft Systems (RPAS) adında ilk dokümandaki eksiklikleri gideren ve daha kapsayıcı bir doküman yayımlanmıştır. Bu dokümanlarda uçuş operasyonları, uçuş kuralları, veri linki seviyesi ve operasyon alanları gibi İHA sistemlerinin ayrılmamış hava sahalarına entegrasyonundaki temel gereksinimler belirlenmiştir.

Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı EASA bünyesindeki 16 ülke İHA sistemleri ile ilgili kendine özgü ulusal kurallarını oluştururken, 11 ülke hazırlama aşamasında olup aralarındaki harmonizasyonu sağlamak amacıyla EASA taslak İHA sistemleri dokümanını 2016 yılında yayımlamıştır. Bu dokümana göre İHA sistemleri üç kategoriye ayrılmıştır:

Açık (Open) 

• Düşük risk profiline sahiptir. 

• Havacılık otoritelerin kısıtlamaları dâhilindedir. ( görsel görüş hattı, maksimum irtifa, hava alanlarına olan mesafe vb.) 

Özel (Spesific)

• Yüksek risk potansiyeline sahiptir. 

• Emniyet risk değerlendirmesi gereklidir. 

• Ulusal havacılık otoritelerince uygunluk verilmelidir. 

• Akredite edilmiş bir operasyon el kitabı olmalıdır. 

Sertifikalı (Certified)

• İnsanlı havacılık ile karşılaştırabilir. 

• Algıla sakın sistemleri için ayrıca bağımsız bir uygunluk gerektirmektedir.